Айвина лело – /сийдеш/ вазвина, лерина лело
Ана вакъо – сингаттамехь валло
Аренаш идо – даккхий гIуллакхаш лело, ваха-ван /гена/ мало ца еш, некъаш гездан
Аьшпаш лало – аьшпаш ботта
Бага еко – дукха лен /дукхахьолахь – эрна/
Бага йоккха гIатто – дукха дезаш, доцчу денца шена цадогIучунна тIекховда
Бала тIеийзо – /са дуткъа долуш/ хьалххе дог лаза; цхьана хIуманна са карзахдала
Бат /муцIар/ сетто – резавацаран билгало: цавешаш бе-тан уьшаршца дог къадо, юьхь тIе даккха
Берзан пха баго – берзан бехке меже яго /куьг бехкениг гучуваккхархьама /
Бозбуунчалла лело – са даьхьна, бIаьрса Iехийна, хье схьаэцна, хьаьнг-хьаьнга а цадалург дан
Буйна вало – каравало, шен лааме вало
Букъ берзо – цхьаннах хервала; къаста
Букъ буо – чIогIа дог датIо, йоккха хIуьттаре ян
БIаьрг кхардо – нехан бIаьргаш чохь кхардаман суйнаш лепо
БIаьрг Iабо – бIаьрг буза, синан йокхалла хьао
БIо къажо – дан ца хIотта /ца ваьхьаш, ца тешаш, даго диканиг ца хьоьхуш/
БIостанехьа дерзо – нийсса юханехьа, дуьхьал дерзо
Виълара вожо – тоьхна голашка вахийта: тоьхна вожо
Вовшашна тIетеIо – ша-ша ца дина баха, кхечунна тIететта; ша-ша ца дан гIерташ бахьанаш леха
Вуха ца вогIу волччу хьажо – вен, хIаллакван; боккха-чу кхерамна кIел кхосса
Гай Iехо – вуззалц ца юуш, мацалла Iехо
Гел хьовзо – къовла, гатте волла, низам чIагIдан
Гехь лело – хала лело, цунна хьалхара а лелаш
ГIурт кего – дагна, хьекъална литта, тIаьхьакхиа атта доцург лело
ДегI дадо – ведда кIелхьаравала
ДегI дацо – къахьега
ДегI дIагIерто – нуьцкъах, амалца дегI тоьттуш лело
ДелаIад хIотто – ницкъ бан, маIзар дан; дохо-даржо
Ден мере /докъе/ хьажо – вен, хIаллакван; новкъара дIаваккха
Дог кховдо – дагара хаийта, деган лаам бовзийта
Дог кхоо – ассна лара, къинхетам бан, вас ца ян
Дог хьао – /деган/ хьогалла яйа; дог Iабо; къинтIераваккха; бала байбан, хаза кхаъ баккха
Дог Iовжо – доккха халахетар дан; лазамениг ала
Докъан басе вало – йиттина сенкаваккха, чIогIа етта /дегI а Iарждеш/
Дош десто – деза детта, доцург тIе а детташ дийца; цхьа-на дашна тIеверза
Дош текхо – текхна-а лен, вистхила; йист яккхар тIаьхьатетта; цхьанна делла дош чекхдаккха гIерта
Доьша дао – чомехь боцу кхача бао
Дуьнене кхайкхо – гIарадаккха, массарна а дIахаийта
Дуьне кхоло – боккха цатам бан, бохам баккха
Дуьне ласто – доккхачу хьуьнарца дуьне цецдаккха; шен цIарах цхьаъ даржо /ун, идея/
Дуьне ловзо – сакъера; доккхачу хьуьнарца юкъарчу да-харехь хийцамаш бан
Йома лато – тап-марха ян; кIеззигчу харжаца, къинхье-гамца бахьана лело, тема дан
ЙоIстаг ловзо – йоIстагца сакъера, цунах марзо эца
Ка йохо – аьтто бохо
Кеп хIотто – тап-марха ян, сурт хIотто, тера лела
Ког шаршо – хелхар дан
Корта метта бало – дарба лело; кхето
Корта хьовзо – хье схьаэца, шен аьллар тIе ваккха
Коше кховдо – дIаволла /й, б, д/; вен
Коьшкала хао – тIехао, ги хао
Куьйгаш тIехь лело – хала, лерина, сийлахь-вазвина лело
Кхакха бего – етта, дIасаласто; таIзаре оза
Къамкъарг /бага, кIар-кIар / еко – лен; дукха, эрна лен
Къа хьарчо – къа лато, къилахь дерг дан
Къаьхьа Къемат хIотто – ДелаIад хIотто, къиза, луьра хьаша, ата, цIий Iано
Къелла Iехо – жим-тIамма бахам гулбан
Къиза хьовзо – къиза ницкъ бан, барт хатта,
Къута дина лачкъо – чIогIа хьулдан, къайладахьа
КIажийн пха /пхенаш/ хадо – доккха зен дан, мел бол-чу аьттонах ваккха
ЛартIе дало – хорша дерзо, низаме, хила дезачу кепе, куьце дало
Лаьтте кховдо – дIаволла, коша вилла
Махцаргаш лехьо – кега-мерса хIумнаш лехьо
Милт яго – эшо, аьтто бохо, новкъара дIаваккха
Могашалла ялхо – могашаллина леткъа, йоцу /ледара/ могашалла йийцаре ян; цамгарш йийца
Молханаш яо – къахьвен /къахьъен/ я марзвен /марзъен/ молханаш къайлах лело; молханаш, цул совнаха, мога-шалла талхош а хуьлу /хьера воккхуш, ша-шена тоьхна лечу хьола тIе воккхуш, са кIамдеш, синехьа воккхуш, и. дI. кх. а/
Мох бацо – мохах пайдаэца
НаьIар тIехьа /неIсагIехь/ латто – шеца ца нисвеш, шен де дIалуш улле ца вита, геннахь латто
Невцан кеп лело –невцан гIиллакх лело, сурт хIотто
Нускалан кеп лело – нускалан гIиллакх-гIуллакх дIакхехьа, дIакхоьхьу сурт хIитто
Орам бакъо – орамца бухдаккха: хIу кхачо, доь дайа
Пал кего – кIеззигчу ницкъаца цхьаъ лело
Пхьуьйшахь лело – дахаран халонех ларван, цунна хьалхара лела, тIома кIела а воьллина лело
Са дадо – ведда Iожаллина кIелхьарвала
Са кхоо – къахета, лерам бан, лара
Са /дог/ лачкъо – дагахь дерг хьулдан, къайладахьа
Са мере дало – хIотто, гIелван, ницкъ бан
Стиглах маIаш гIерто – дуьненах Iехавелла, вуьзна карзахваьлла, сонта мел дерг лело
Сурт хIотто – тера лела; доцург ду моттийта
Той тезете дерзо – диканехь, тойхь буохам баккха, вер-ваккхар дан
Тур лесто – кхерамаш тийса; ницкъ гайта
Тяьжгенаш лело – гIуллакх дIа ца дохуьйтуш, чекх ца доккхуш, къардайна бехказлонаш, доцу бахьанаш кхий-ла
ТIам хьовзо – кура, ша-шех тоам беш, доггах хелхаяла
ТIаьхьа вазо – тIаьхьа веха, кхийла, дегайовхо кховдо
ТIехула кеп лело – юьхьдегалла лело, моттаргIанаш ле-ло
ТIехь кIажа хьийзо – кога кIела волла, ницкъ бан, хьий-зо
ТIехьарчу когаш тIе хIотто – даг тIе куралла йоссо, сонтаваккха
Уьйр-марзо дебо – уьйраш, марзонаш хьекъо, совъяха
Ун даржо – юкъараллина зенехь дерг даржо
Хорша дерзо – меттадало, лартIе, низаме дало
ХьагI есто – хьагI дебо, хьекъо, марсаяха
ХIилла хьовзо – хIилла дан
ХIу доло – цIарах-цIийнах доьзал боло, дебо; юьртаба-хаман орамат я дийнат юкъадало, дебо
Цергаш хьекхо – цабезам кхехко, IаIо, шайн аьтто хил-лалц хала садетта
Цхьа да велхо – цхьаъ дакъазваккха, боккха бохам бан
Цуьргаш лехьо – вехар воцчу стеган амал: IаIам хир боцу кIезиг хIумнаш гулъян, царах дезар дан; къийвала
ЦIартIе хьовзо – ДелаIад /Къематде/ хIотто, валаран-висаран зил тIе вига
ЦIе есто – цIе марсаяккха
ЦIе йожо – сий дайа
ЦIий Iано – вер-ваккхар дан, адамаш хIаллакдан
ЦIий човхо – цIий меттахдаккха, доладалийта, дохдан
ЦIийла карчо – вен
Чалх текхо – IалагIожа вовшахъетта
Чета воьллина лело – зенах-зуламах тIех ларван
Чоьхьа ласто – арара чукхосса; пхьор дан; яа
Шекар чехо – церг тухуш шекар даа; шекарца чай мала
Эзарлахь къасто – дукханнех цхьаъ къасто, билгал-ваккха
Юьхь яго – юьхьIаьржахIотто, Iоттабаккхам бан
ЯьIна яо – къахьега, дукъ дIатекхо
Iаьммарг Iамо – хуучунна хьеха
Iовдал Iамо – цакхетаверг кхето гIерта
(с) Нохчалла, Л.М. Ибрагимов, 2005г.
Нохчийн фразеологизмийн маьIнадаран дошам
